(Ghazal)

غزل، بنيادي طرح عربي زبان جو لفظ اھي، جنھن جي لغوي معنيٰ اھي ’عورت سان ڪلام ڪرڻ يا عشق محبت ونڊڻ‘. اصطلاحي زبان ۾ ائين چئجي، تھ ”غزل ۾ عشق محبت جو راز سمايل ٿئي ٿو. يعني عورت جي حسن ۽ نزاڪت، سينگار، جوڙ ۽ جنسار جي چٽيءَ طرح واکاڻ ٿيل ھوندي اھي.عربي قصيدي ۾ ”غزل“ شروعاتي حصو ھوندو ھو، جنھن کي ”تمھيد“ يا ”تشبيب“ چئبو ھو. قصيدي ۾ ساراھجندڙ شخص جي ثنا شروع ڪرڻ کان اک شاعر ڪي اھڙيون ڳالھيون ڪندو ھو، جن جو انداز عاشقاڻو ھوندو ھو. عربيءَ جي اثر ھيٺ، ايراني شاعريءَ ۾ بھ قصيدن جي روايت ائي ۽ انھن جي ”تشبيب“ ۾ بھ عشق، حسن، شباب جو ذڪر ھوندو ھو.ايران ۾ فارسي شاعر رودڪيءَ (941ع-880ع)، قصيدي جي شروعاتي حصي يعني تشبيب کي الڳ ڪري ان جو نالو ”غزل“ ۽ ائين شاعريءَ جي ھڪ نئين صنک رائج ٿي. تنھن کان پوءِ غزل گوئيءَ جو ھڪ سلسلو شروع ٿيو. جيڪو اڄ تائين ڪيترين ئي ٻولين ۾ جاري اھي.اھستي اھستي، عشقيھ مضمون سان گڏوگڏ اخلاق، فلسفي، تصوف، سياسيات ۽ سماجيات وغيره جا خارجي موضوع پڻ غزل ۾ اچڻ لکا. سنڌي شاعريءَ جي ھن صنف ’غزل‘ ۾ نمايان تبديلي آندي وئي اھي، جنهن ۾ ڪيترا مختلف موضوع شامل ٿيا اھن، جن ۾ جذبات جي کراوانيءَ ۽ تخيل کي خاص جاءِ حاصل اھي. انھيءَ جدت ۽ انفراديت، غزل کي سخن جي سانچي ۾، حقيقي معيار بخشيو اھي. صنف کي نه صرف ’عروضي قالب‘ ۾ پر ماترڪ ڇندن ۾ به لکيو وڃي ٿو. غزل جو هر بيت ٻن سٽن جو ھوندو اھي. جنھن ۾ مڪمل مضمون ھوندو اھي. پھرين بيت جون ٻئي مصرعون ھم قافيه ھونديون اھن. ان شعر کي ’مطلع‘ چئبو آهي. باقي ٻين بيتن جون پويون مصرعون پھرين بيت سان ھم قاکيھ ھونديون اھن. آخر ۾ ’مقطع‘ هوندو آهي، جنهن ۾ شاعر جو ’تخلص‘ ڪم ايندو آهي، غزل جي هر شعر ۾ جدا موضوع هوندو آهي. غزل ۾ پنجن کان گھٽ ۽ سترھن کان مٿي بيت نه هوندا هئا، پر هاڻي 100 ۽ ان کان مٿي بند لکيا ويا آهن، اهڙن شاعرن ۾ اردوءَ جا ناصر ڪاظمي، سنڌيءَ جا وفا ناٿن شاهي، ج. ع. منگهاڻي ۽ سعيد سومرو شامل آهن.