قراردادي بندرگاهه

هي اصطلاح ايشيا (خاص طورتي جپان ۽ چين) جي بندرگاهن ۾ يورپي طاقتن کي ملندڙ سهولتن لاءِ استعمال ٿيندو آهي. اڻويهين صدي عيسويءَ جي شروعات کان برطانيه، فرانس، جرمنيءَ ۽ آمريڪا طرفان جپان ۽ چين جي بندرگاهن کي باهمي رضامنديءَ يا طاقت جي زور تي، پنهنجن مختلف مقصدن ۽ منصوبن لاءِ استعمال ڪيو ويو. انهن منصوبن ۾ واپاري ۽ فوجي نوعيت جا منصوبا نهايت ئي اهم هوندا هئا. سڀ کان پهريان 1842ع ۾ برطانيا، چين کي تجارتي معاملن ۾ مات ڏئي ساڻس مُفاد پرستيءَ تي مبني معاهدا ڪري، اٽڪلن سان سندس هڪ بندرگاهه حاصل ڪيو. ٻنهي ملڪن وچ ۾ واپاري مُفادن هيٺ وڙهيل هن ويڙهه کي ”آفيمي جنگ“ (Opium War) به سڏيندا آهن. جنهن مطابق برطانيه قابض ملڪن مان ڪچوآفيم کڻي، اُن کي بهتربڻائي، واپرائڻ لاءِ ٻين ملڪن ۾ وڪڻندو هيو. جيئن ته چين وٽ برطانيا جيترا وسيع واپاري وسيلا ۽ ٽئڪنالاجي نه هيا، ان ڪري آفيم جو ڪاروبار ڪندڙ چيني سوداگر برطانيا جي مال کي چين جي آفيم مٿان ترجيح ڏيندا هيا. البت ”پورٽ ٽريٽي“ جو نظام اصل ۾ جپان اُن وقت شروع ڪيو، جڏهن 1854ع ۾ آمريڪا جي فوجي ڪمانڊر ”ميٿيو سي پيري“، جپان تي زور رکيو ته اُهو آمريڪا کي تجارتي مقصدن لاءِ پنهنجا بندرگاهه استعمال ڪرڻ جي اجازت ڏئي. ان سلسلي ۾ غور ويچار بعد جاپان طرفان آمريڪا کي سندس بندرگاهه استعمال ڪرڻ جي اجازت ڏيڻ کانپوءِ، مغربي ملڪن چيني ۽ جاپاني بندرگاهن تي پنهنجا نوان قانون آندا. انهن قانونن ذريعي لاڳو ڪيل مخصوص محصولياتي سرشتي هيٺ مغربي واپارين کي رعايتون ڏيئي، جاپاني ۽ چيني بندرگاهن تي مغربي مُلڪن جا جوڙيل ۽ پسنديده ضابطا مقرر ڪياويا.1899ع ۾ جاپان جڏهن واپاري ۽ فوجي شعبن/ معاملن ۾ هڪ طاقتور مُلڪ طور اڀري آيو، ته اُن پنهنجي بندرگاهن کي مغربي ملڪن جي اثر کان آزاد ڪرايو، پر چين ۾ مغربي ملڪن کي اهڙا بندرگاهه پوءِ به مسلسل حاصل رهيا. جيڪي ٻي عالمي جنگ تائين مغربي طاقتن جي ئي قبضي هيٺ هئا . مهاڀاري جنگ جي خاتمي کانپوءِ چين به پنهنجا بندرگاهه مغربي طاقتن کان واپس وٺڻ ۾ ڪامياب ويو