فوقيت، سرداري، بادشاهت، راج، شهنشاهي

اعليٰ اقتدار- حاڪميت

ڪنهن به مخصوص علائقي مٿان مڪمل خودمختياري، آزادي ۽ مالڪيءَ جي حق سان سلهاڙيل حڪمرانيءَ جي تصور کي هن اصطلاح سان واضح ڪيو وڃي ٿو. هيءُ تصور رومي سلطنت جي دور کان وٺي، جاڳرتا واري زماني (Age of Enlightenment) ۽ اڄ تائين مختلف طريقن سان بيان ٿيندو رهيو آهي، پر نئين دنيا ۾ ان جو خاڪو ” ويسٽلفيليائي معاهدي“ کان پوءِ قائم ٿيل جديد ”قومي رياستي نظام“ جي حوالي سان تسليم ڪيو وڃي ٿو. جنهن مطابق ڪابه اهڙي رياست جنهن کي علائقا سالميت، سياسي خودمختياري ۽ قانون سازيءَ جو مڪمل آزاديءَ ڀريو اختيار هجي ۽ اُها قومن جي برادريءَ ۾ برابريءَ جي بنيادن تي پنهنجو وجود تسليم ڪرائي، ته اهڙي رياست کي ”خودمختيار“ سڏي سگهجي ٿو. جنهن ۾” خودمختياريءَ“ مان مطلب ڪنهن اهڙي اعليٰ ترين سياسي سگهه اختيار ۽ ارادي جي حاصلات، قانون مطابق ادارن جي موجودگي ۽ اُنهن جي مڪمل برتري، اندروني معاملن ۾ ٻاهرين مداخلت جي عدم موجودگي، قانون سازي ۽ ان جي ذريعي ٽئڪسن جي وصولي جو حق ملڪي مفادن ۾ جنگ ۽ امن ڪرڻ جي صلاحيت، مرضيءَ مطابق اتحاد ڪرڻ يا ٽوڙڻ، قومي ترجيحن مطابق سڄي دنيا سان واپار ڪرڻ، ملڪي شهرين کي رياست جي مفاد ۾ ذميواريون ڏيڻ ۽ مٿانئن مليل اختيارن موجب حاڪميت بحال ڪرڻ جي عمل کي چئبو آهي. جديد قومي رياست جي خومختياري ٽن اهم ٿنڀن ، يعني: قانون ساز ادارن (Legislative) ، حڪومتي اختياري (Executive) ۽ عدليه (Judiciary) تي بيٺل آهي، جنهن ۾ اڄڪلهه عام راءِ ۽ عام رابطي (Mass Communication) کي به تقريبن ايتري ئي اهميت حاصل آهي. انهن ادارن جي بنياد تي ئي رياست جي مڪمل اختيار وارو تصور بيٺل آهي. ڇاڪاڻ ته انهن ادارن ذريعي ڪابه رياست ملڪي حدن اندر غير معمولي اختيار رکندي ڪاروهنوار هلائڻ لاءِ پاليسيون جوڙي ۽ نافذ ڪرائي ٿي، جڏهن ته ٻاهرين دنيا سان تعلق رکڻ لاءِ پرڏيهي پاليسي جوڙي قومي مفادن کي محفوظ بنائڻ ۽ انهن کي وڌائڻ جي سلسلي ۾ اڳڀرائي ڪري ٿي. جيستائين دنيا ۾ جديد قومي رياست جو وجود رهندو تيستائين اها هلي چليءَ ۾ مڪمل بااختيار رهندي. تبديل ٿيندڙ دنيا ۾ بهرحال ”ڀونءِ واد“ (Globalization) جي اڳڀرائيءَ سبب ”مڪمل اختيار“ جي صلاحيت رياست کان وڏين عالمي طاقتن، صنعتي ۽ معاشي ادارن ، ميڊيا ۽ بين الاقوامي تنظيمن ڏانهن منتقل ٿي رهي آهي ۽ اُهي پنهنجي سياسي، سفارتي معاشي ۽ مالياتي سگهه ذريعي دنيا جي بيشمار قومن جي خودمختياريءَ کي ڪنٽرول ڪري رهيون آهن. سندن اٿاهه اثر کي مڃيندي، خاص ڪري غريب ملڪ ۽ هيڻيون رياستون بين الاقوامي لاڳاپن، توڙي اندروني پاليسين ۾ سگهارن عالمي ادارن جا مشورا، بلڪه حڪم مڃڻ لاءِ مجبور ٿي رهيا آهن، جنهن ڪري عالمي سياسي نظام، رياست جي روايت اقتدار اعليٰ جي مڃتا بجاءِ بين الاقوامي کيڏارين جي هٿن ۾ قابو ٿي رهيو آهي ۽ دنيا جون اڪثر رياستون سندن طئه ڪيل معيارن مطابق پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ پابند بڻجنديون پيون وڃن