سياسي پناهگاهه- سياسي دارالامان

هيءُ هڪ عمل آهي، جنهن ذريعي ڪابه رياست ڪنهن ٻيءَ رياست جي هڪ اهڙي شهريءَ کي پاڻ وٽ پناهه ڏئي ٿي، جيڪو پنهنجي مهذب سياسي روين يا خيالن جي ڪري پنهنجي اصلوڪي سياست جي عتاب هيٺ آيل هُجي، يا کيس پنهنجي سياسي موقف جي ڪري اذيت ملڻ يا عقوبتن جي شڪار ٿيڻ جو ڀئه هجي. هي عمل عالمي سياست ۾ گهڻي وقت کان ڪافي پيچيده مسئلو رهيو آهي، ڇاڪاڻ ته هي معاملو اڪثر ڪري مختلف رياستن جي قومي مُفادن سان لاڳاپيل هوندو آهي. ان ڪري بين الاقوامي تعلقات جي حوالي سان ڪافي موقعن تي هن مسئلي تان رياستن جي وچ ۾ ناراضگيون به سامهون آيون آهن، عام طور تي سمجهيو وڃي ٿو ته اهڙو حق ڪنهن فرد کي نه پر پناهه ڏيندڙ رياست کي حاصل آهي ته اُها معاملي جي وضاحت مان مطمئن ٿيندي، ڪنهن به پرڏيهيءَ کي پاڻ وٽ پناهه ڏئي، پر گڏيل قومن جي پڌرنامي جي شق : 16 ان حوالي سان وضاحت ڪندي بين الاقوامي قانون جي دائرن ۾ هڪ فرد کي به سياسي پناهه حاصل ڪرڻ جي حق جي حمايت ڪري ٿي. ان پهلوءَ جي سهائتا ڪندي 1960ع ۾ گڏيل قومن جي انساني حقن واري ڪميشن ”پناهه جي حقن“ جي حوالي سان هڪ ڌار پڌرنامو جاري ڪيو، جنهن ۾ سياسي پناهه گهرندڙ ڪنهن به شخص جي اهڙي حق جي حمايت ڪندي چيو ويو ته ڪابه رياست جيستائين پناهه حاصل ڪرڻ جي خواهشمند کي پنهنجي رياست يا قومي مفادن يا عوامي تحفظ لاءِ خطرو نٿي سمجهي، تيستائين اها رياست کيس پناهه ڏيڻ واري ذميواريءَ لاءِ پابند آهي. ساڳي طرح سياسي پناهه وٺندڙ لاءِ ضروري آهي ته هو جنهن ملڪ ۾ پناهه وٺي ٿو، ان کي ڪنهن حوالي سان ڪوبه نقصان نه رسائيندو ۽ اُتي رهائش دوران ڪي به غير قانوني سرگرميون نه ڪندو. سماجي سائنسدان ”اوڪونيل“ جي خيال مطابق، سياسي پناهه جي تصور بابت ”هيومن رائيٽس ڪميشن“ جي ڪيل وضاحت مان، گڏيل قومن جي جنرل اسيمبلي پوريءَ طرح مطمئن نه آهي. ڇاڪاڻ ته بين الاقوامي تعلقات ۽ جنگي حالتن دوران، ”سياسي پناهه جو تصور“ تمام گهڻو منجهي وڃي ٿو. ’پناهه جي حقن‘ بابت گڏيل قومن جي پڌرنامي کي اڃا تائين گڏيل قومن جي جنرل اسيمبليءَ طرفان مڃتا نه ملي سگهي آهي، انهيءَ ڪري دنيا جي سڀني سفارتي حلقن يا رياستي شعبن ۾ ”سياسي پناهه“ جي حوالي سان ڪا واضح سهمتي يا قانون نه جُڙي سگهيا آهن. اهوئي سبب آهي جو ڌارين ملڪن ۾ سياسي پناهه جي خواهشمند فردن جي معاملن جو سدائين انفرادي حيثيت ۽ مخصوص پس منظر ۾ جائزو وٺڻ کان پوءِ ئي سندن درخواستن تي مختلف قسمن جا فيصلا ڪيا ويندا آهن. هن اصطلاح جو ”سرد جنگ“ واري مدي ۾ تمام گهڻو استعمال ٿيو، جڏهن سوويت بلاڪ سان لاڳاپيل ملڪن جي شهرين ”سياسي اختلاف“ جي بنياد تي پنهنجين اباڻين رياستن ۾ پاڻ کي غير محفوظ سمجهندي آمريڪا ۽ اولهه يورپ ڏانهن رُخ رکيو. انهن معاملن جي ڪري ٻنهي بلاڪن جي لاڳاپن ۾ به ڪافي ڇڪتاڻ نظر آئي، سفارتڪاريءَ ۾ هيءُ اصطلاح ڪنهن به رياست جي شهريءَ کي سفارتخاني جي حدن ۾ پناهه ڏيڻ واي عمل لاءِ به استعمال ٿيندو آهي