مثال، نمونو

ڪو به تصور، خاڪو نمونو يا ماڊل، جيڪو سائنسي طرح ثابت نه ڪري سگهجي، پر اهو سوچ جي طريقي ۾ تبديليءَ جو باعث بڻجڻ جي اهليت رکندو هُجي. هن تصور ۾ نظرياتي، تصوراتي ۽ خيالي، پر عمل جوڳا نت نوان ڪردار يا نمونا پيش ڪيا وڃن ٿا، جن کي جديد دور ۾ ”پيراڊائم“ سڏيو وڃي ٿو. بين الاقوامي تعلقات جي ماهرن، هن تصور کي سائنسي دؤر اچڻ کان پوءِ تمام گهڻو تبديل ٿيندي ڏٺو. اهو تصور ڪنهن دؤر ۾ صرف خيالي يا تصوراتي بنيادن تي ٻڌل ادراڪ طور مڃيو ويندو هيو، پر ٻي عالمي جنگ کانپوءِ ۽ ”سرد جنگ“ جي شروع ٿيڻ سان ، بين الاقوامي تعلقات جي علم کي تمام گهڻي اهميت ڏني وئي ۽ اُن کي تصوراتي نظرين کان وڌيڪ عملي حيثيت رکندڙ عملي ڊسيپلين طور سڃاتو ويو. هي اصطلاح اڪثر ڪري امن جي تصورن کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندو آهي، ڇاڪاڻ جو ان قسم جي صورتحال مختصر ۽ عارضي طريقي جي هوندي آهي ۽ مسلسل تبديل ٿيندي رهندي آهي. ان حوالي سان جرمن مذهبي عالم ’هئنس ڪونگ‘ (Hans Kung) ٻي مهاڀاري لڙائيءَ جو مثال ڏيندي ٻُڌائي ٿو، ته ان حادثي، جنگي تصورن جي دُنيا ۾ مُڪمل انقلاب آڻي ڇڏيو. ان تسلسل ۾ دُنيا جي ڪنهن به سرشتي يا موضوع ۾، سوچ جي حوالي سان روايتن جي خلاف ايڏي وڏي تبديلي اچي وڃي، جيڪا ان سرشتي يا موضوع بابت پراڻن تصورن کي بدلائي بلڪل نوان گس ۽ پيچرا نروار ڪري، ته اهڙي صورتحال کي ”تصورن جي فيصلائتي يا مڪمل تبديلي“ (Paradigm Shift) جي عُنوان سان بيان ڪيو ويندو آهي. جيئن نامياري سائنسدان ’البرٽ آئنسٽائين‘ جي نسبتي نظريي (Theory of Relativity) طبيعيات جي علم ۾ نيوٽن جي روايتي طبعي قانون کي رد ڪندي، نوان تصوراتي خاڪا متعارف ڪرايا ۽ طبعيات جي دُنيا ۾ سوچ جا نوان سلسلا جاري ڪري ڇڏيا. ساڳي طرح سترهين ۽ ارڙهين صديءَ جي يورپي ڏاهن، حڪومتي سرشتي ۽ سماج بابت صدين کان هلندڙ روايتي سوچن ۾ انقلابي تبديلي آڻي، جمهوريت، برابري ۽ انساني حقن جو احترام ڪندڙ نوان اصول/ قاعدا پڌرا ڪري، سياست ۽ بين الاقوامي تعلقات کي انتهائي نئون موڙ ڏيئي ڇڏيو. اهي اصول مُختلف بحُرانن يا مامرن بابت اهڙا اڻ ڇُهيل تصور فراهم ڪن ٿا، جيڪي سوچ ۾ نوان رُخ پيدا ڪندي ڪنهن به معاملي ڏانهن نئين ۽ عمل جوڳي رويي اختيار ڪرڻ تي اُتساهين ٿا.