آدرشيت، اهو اصول ته دنيا خواب آهي، مثاليت

تصوريت- مثاليت

هن نظريي کي مُختلف نالن، جهڙوڪ: ڪامل پسندي (Utopianism)، عقليت (Rationalism) ۽ آزاد خيالي/ رواداري (Liberalism) وغيره سان به سڏيو ويندو آهي. بين الاقوامي لاڳاپن ۾ هي نظريو عالمي سياسي نظام ۾ هڪ رياست طرفان جوڙيل پرڏيهي پاليسيءَ کي مخصوص قومپرستيءَ يا”قومي مُفادن“تائين محدود ڪرڻ جي مُخالفت ڪندي، اعليٰ اخلاقي قدرن، قانوني اصولن ۽ بين الاقوامي روايتن کي رياستي پاليسين جو حصو بنائڻ تي زور ڏئي ٿو ۽ ’ظاقتي سياست‘ کي تاريخ جو عارضي ڦيرو قرار ڏيندي مستقبل ۾ انسان دوست علم ، انصاف ، رواداري ۽ اُتم اخلاقي قدرن تي ٻَڌل معاشري جي قيام کي عين ممڪن سمجهي ٿو . ان نظريي جا عملي بُنياد ’آمريڪي آزاديءَ جي جنگ‘ (1772ع) ۽ ’فرانسي انقلاب‘ (1789ع) جي آمد سان پيا . جديد دور ۾ مشهور دانشور’ اِي ايڇ ڪار‘ (E.H Carr) هِن نظريي جي مُک بانيڪارن مان ڳڻيو وڃي ٿو . ’ڪار‘ پهرين عالمي جنگ کانپوءِ اِن نظريي جي ڦهلاءَ (جنهن جي نتيجي ۾ بين الاقوامي تعلقات کي جدا مضمون جي حيثيت ملي) لاءِ وڏيون ڪوششون ڪيون. ان کان علاوه نامياري تاريخدان ’آرنالڊ ٽوائن بي‘ ، ’نارمن اينجل‘ ۽ ’ايلفرڊ زِِمرن‘ هن نظريي جي نفاذ لاءِ سرگرم رهيا . مُدبر آمريڪي صدر ’وُوڊرو وِلسن‘ جي تصورن کي به انهيءَ سلسلي ۾ اهميت حاصل آهي . جيتوڻيڪ سياست ۾ هيءُ نظريو ويهين صديءَ ۾ ڳڻپ هيٺ آيو، پر ان کان اڳ يورپ ۾ جان لاڪ، جيرمي بينٿم، روسو، ڪانٽ ۽ جِي ايس مِل سميت ٻيا ڪيترا فيلسوف ٿي گُذريا آهن، جن مُختلف حالتن ۽ دورن ۾ ”دليل“ ۽ ”ضمير“ جي آواز جي حمايت ڪندي ، دُنيا ۾ هڪٻئي سان سهڪار امن ۽ ڀائيچاري جي بُنيادن تي بيٺل هڪ انسان دوست سماج جي اڏاوت جا خواب ڏٺا ۽ نظريا ڏنا. انهن نظرين جي پوئواريءَ ۾ نئين دور ۾ عالمي امن لاءِ ادارا ٺهيا ۽ قومن جي مجلس (League of Nations) سميت مُختلف تنظيمون وجود ۾ آيون ، جن نه رڳو هن نظريي جي سچائيءَ پر ”عمل جوڳي“ هئڻ واري دعويٰ کي به دُرست ثابت ڪيو. هي نظريو جمهوري جدوجهدن ذريعي آمريتي سوچ کي شڪست ڏيڻ ۽ جمهوري قوتن وچ ۾ سهڪار جي بنياد تي بين الاقوامي لاڳاپن جي اڳ ڀرائيءَ تي زور ڏئي ٿو