ڪافي

:جامع سنڌي لغات ۾

ڪافي

ڪافِي جمع ڪافِيُون: ث. ع. قافيه سنڌي شعر جو هڪ قسم ، ڪلامُ ، راڳُ ۽ راڳڻيءَ جو نالو. فقراءِ جي رهڻ لاءِ سيوهڻ ۾ خاص اوتارو ، هڪ مڪانَ جو نالو. ڪفايت ڪندڙ ، مڪتفي. ذ. صفت جهجهو ، دِلتي ، من گهريو ، ڀرپُورُ. ڪم ٽپائِڻ جيترو ، پورو ، ٺيڪُ ، بَرابَرُ ، وزنائتو ، موزونُ ، واج

مخففن جي سمجھاڻي

(ج)= جمع؛ (ت) =اترادي ٻولي؛ (ل) = لاڙ جي ٻولي؛ (ڪ) = ڪوهستان ۽ ڪاڇي جي ٻولي؛ (ٿ) = ٿر يا ٿرپارڪر جي ٻولي؛ (ڍاٽ) = ٿر جي علائقي ڍاٽ يا ڍاٽڪي ٻولي؛ (ک) = کارو يا ٺٽي جي ساحلي علائقن جي ٻولي؛ (ڪ)-(لس) =ڪوهستان ۽ لس ٻيلي جي ٻولي؛ (ڪڇ) = ڪڇي رياست يا ڪڇي ۽ جتڪي ٻولي؛ (ذ) = اسم مذڪر؛ (ث) = اسم مؤنث؛ (ذ، صفت) =صفت مذڪر؛ (ث، صفت) = صفت مؤنث؛ (سن) = سنسڪرت؛ (هه) = هندي؛ (پرا) = پراڪرت؛ (ع) = عربي؛ (ب) = بلوچي؛ (ف) = فارسي؛ (انگ) = انگريزي

ادبي اصطلاحن جي تشريحي لغت مان:

ڪافي

(Kafi)

ڪافي لوڪ ادب جي پياري شاخ اھي جنهن جو موضوع مجازي عشق جو درد ۽ فراق ھوندو اھي. ڪافي جي گفتگو گھڻو ڪري عورت جي زباني ڪئي ويندي اھي.ڪافي جڏهن پنهنجي ارتقا جون منزلون طئه ڪيون ته ان ۾ حُسن ۽ عشق کان علاوه ٻيا به ڪيترائي موضوع شامل ٿي ويا. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي خيال مطابق”عربن جي حڪومت واري دؤر ۾ يا ان کان پوءِ سنڌ جي شاعرن پنهنجن ڪن مخصوص نظمن لاءِ قافي ۽ ڪلام جا نالا استعمال ڪيا، جي عربي شاعريءَ جي ’قافيته‘ ۽ ’ڪلمته‘ جي ترجماني هئا. جن جي معنى آهي: ”منظوم ڪلام، اڪثر ماهرن ڪافيءَ کي ٺاٺ سڏيو آهي، جنهن مان ٻيون راڳڻيون نڪتيون آهن. هن سلسلي ۾ منظور نقوي لکي ٿو ” هي راڳ (ڪافي) ”هر پريا ميل“ ٺاٺ مان امير خسرو جي ايجاد آهي، هن جي ڳائڻ جو وقت اڌ رات ۽ ٽاڪ منجهند مقرر ڪيو ويو ۽ راڳداري موجب اَروهي ۽ امروهي جي سڀني سُرن لڳڻ سبب انهي کي ڪافي ڪوٺيائين. ڪافي دراصل سنڌ جي ايجاد آهي، جنهن جي پکيڙ سڄي سنڌو ماٿريءَ ۾ ٿي. پنجابي ۽ سرائڪيءَ ۾ ڪافيون موجود آهن. جڏهن ته امير خسروءَ (1253-1325ع) واري علائقي ۾ ڪافي موجود ڪانهي. ڪافي سنڌ ۾ ايترو ته مشهور ٿي جو ان سنڌ کان ٻاهر به سفر ڪيو ۽ سنڌ کان ٻاهر ڳائجڻ لڳي. برهانپور ۾ جيڪي سنڌي لڏي ويا هئا. انهن ۾ هڪ بزرگ شيخ لاڏجيو (1523-1598ع) نالي هو. جيڪو اتي سنڌ جي ياد تازي ڪرڻ لاءِ سنڌي ڪافيون ڳائي ٻُڌائيندو هو، جنهن جو ذڪر ’آئينِ اڪبريءَ‘ ۾ آهي ۽ ڪافيءَ کي سنڌ جو راڳ سڏيو ويو آهي. سٽاءَ جي لحاظ کان ڪافي ۾ هڪ، ٻن يا ٽن سٽن جو ھم قافيھ ٿلھھ ھوندو اھي، جنھن کان پوءِ ٽن کان مٿي ان جا بند ھوندا اھن جيڪي پنھنجي جاءِ تي مصرعن جي لحاظ کان ھم قاکيھ ھئڻ کانپوءِ وراڻيءَ ۾ ٿلھھ جي ھم قاکيھ ھوندا اھن. سنڌي شاعريءَ ۾ سچل سرمست ڪافيءَ جو وڏي ۾ وڏو شاعر اھي. ان کان سواءِ مصري شاهه، بيدل، صوفي صادق، پکن ڌڻي، منٺار فقير، محمد فقير کٽياڻ، ڇتو فقير سولنگي، خوش خير محمد هيسباڻي، شاهه نصير، عثمان فقير سانگي، رکيل شاهه، خيرل شاهه ۽ ٻيا ڪافي گو اهم شاعر ٿي گذرا آهن. مرزا قليچ بيگ ۽ سانگيءَ به ڪجهه ڪافيون چيون آهن. جديد شاعرن ۾ محمود طالب الموليٰ، استاد بخاري ۽ بردي سنڌيءَ ڪافيون لکيون آهن.

>
جاگرافيءَ جي ڊڪشنريءَ مان: