بين الاقوامي تعلقات ۾ ويسٽفيليائي رياستي نظام يا جديد قومي رياست واري سرشتي ۾ زندگيءَ جي مختلف رُخن جو وهنوار هلائڻ لاءِ رياستي اختياريون هڪ ٻئي سان لاڳاپا رکنديون آهن. پر جيئن جيئن رابطن ۽ ترقيءَ جي ٻين سرشتن ۾ نواڻ ايندي وئي تيئن قومن جي باهمي لاڳاپن تي حڪومتي ترجمانيءَ کان ٻاهر ويٺل ڌرين جا به گھرا اثر پوڻ شروع ٿيا. بين الاقوامي تنظيمون ۽ غير سرڪاري تنظيون، گھڻ قومي ڪمپنيون، دانائن جا حلقا (Think Tanks) سول سوسائٽي جون تنظيمون، علائقائي تنظيمون، تشدد پسند مذهبي يا غير مذهبي تنظيمون ۽ ٻيا بيشمار ادارا” غير رياستي ڌرين“ ۾ شمار ڪيا وڃن ٿا. اهي ادارا سرحدي حد بندين کان هٽي ڪري دنيا جي مختلف نسلي گروهن ۾ سهڪار وڌائڻ ۽ پنهنجي مهارتن ۽ نظرين مطابق اڳڀرائي ڪرڻ ۽ روايتي قومي مفادن کان مٿانهين سطح تي سرگرميون ڪرڻ سبب رياستي اختيارن جي ضابطي کان ٻاهر ۽ آزاديءَ سان ڪم ڪن ۽ پنهنجي وسيع صلاحيتن سبب رياستي پاليسين ۽ فيصلن تي اثر انداز پڻ ٿين ٿا. اهو اثر ڪن معاملن ۾ انتهائي هاڪاري ۽ فائديمند ۽ ڪن معاملن ۾ تمام گھڻو ناڪاري ۽ نقصانڪار ٿئي ٿو. مثال طور ماحولياتي ڀلي لاءِ جاکوڙيندڙ تنظيمون ان حوالي سان انسان ۽ ماحول دوست ڪردار ادا ڪن ٿيون، جڏهن ته مذهبي شدت پسند ۽ تشدد پسند حلقا عالمي ۽ علائقا امن کي تباهه ڪرڻ سان قومن وچ ۾ ڏڦيڙ جو سبب بڻجن ٿا. .غير رياستي ڌرين“ جو اصطلاح ”سرد جنگ“ کان گھڻو پوءِ استعمال ۾ آيو آهي ۽ ”ڀونءَ واد“ واري تصور ۾ تيزي اچڻ سان گڏ هن تصور جو دائرو به ڏينهون ڏينهن وڌي رهيو آهي. خاص طور تي ترقياتي ڪارپوريشنن ۽ انساني حقن لاءِ جاکوڙيندڙ ادارن ۾ هن اصطلاح کي گھڻو ورجايو وڃي ٿو. 2000 ع ۾ يورپي يونين ۽ A C P ملڪن وچ ۾ ٿيل” ڪانٽا نائو معاهدي“ (Contonou Agreement) ۾ هيءُ لفظ بار بار استعمال ٿيو. هڪ اندازي موجب هن مهل تائين دنيا ۾ ”غير رياستي ڌرين“ جا 190 قسم تسليم ڪيا ويا آهن، جن ۾ زرعي آبادگارن، دوائون ٺاهيندڙ ادارن سميت ٻيا ننڍا ننڍا گروهه شامل ٿيل نه آهن. هن سلسلي ۾ ”ڌرين“ جا نظريا، مقصد، حڪمت عمليون، تنظيم ڪاريءَ جي سطح ۾ عوامي حمايت، قانوني جواز ۽ بين القوامي مڃتا جي سطح مختلف هجڻ ڪري سندن تاثر ۽ اثر به مختلف آهن. بين الاقوامي سرشتي ۾ ”غير رياستي ڌرين“ جي اهميت 1970ع جي ڏهاڪي ۾ شروع ٿي، جڏهن دنيا ۾ ترقيءَ ۽ معاشي رٿا بنديءَ لاءِ اڳڀرائي ٿي. ان دوران بين الاقوامي مالياتي ادارن محسوس ڪيو ته دنيا جون مختلف حڪومتون داخلي سياسي سببن ڪري کين ڪيل سهائتا مان پورولاڀ نه ٿيون ڏئي سگھن، تنهنڪري کين مليل مالي سهڪار بابت غير جانبدار صلاحون ۽ نظرياتي وابستگي لازمي قرار ڏني وئي. ان احساس کي 1980ع جي ڏهاڪي ۾ سڄي دنيا ۾ پيدا ٿيل ”قرضن جي بحران“ (Debt Crisis) دوران وڌيڪ هٿي ملي، ڇاڪاڻ ته عالمي ادارن محسوس ڪيو ته اُسرندڙ مُلڪ قرض کڻي کائي ٿا وڃن، پر سندن حڪومتن کان پڇاڻي جو ڪو بين الاقوامي سرشتو موجود ناهي. اهڙيءَ صورتحال ۾ غريب ملڪن جي معيشيت، حڪومتي انداز (Governance) ۽ ترقي جي رفتار تي نظر رکڻ جي ضرورت ۽ امير ملڪن جي حڪومتن کي عوامي اُمنگن جي ماتحت ڪرڻ لاءِ ٿيندڙ ڪوششن گڏجي اهڙن ماهر غير جانبدار حلقن کي اهميت ڏيڻ شروع ڪئي، جيڪي بنا خوف ۽ لالچ دنيا جي بهتر مستقبل واسطي حقيقتون بيان ڪري سگھن. وقت گذرڻ سان گڏ اهي حلقا قومن کان مٿانهان (Transnational ) ادارا بڻجي ويا، جن کي اڄوڪي دور ۾ غير رياستي ڌريون سڏيو وڃي ٿو