قوم يا ڪنهن گروهه جو اهڙو حق يا تمنا جنهن ذريعي اهو گروهه يا قوم پنهنجي علائقي کي پنهنجي سياسي قانون تحت هلائڻ چاهي. ڪابه قوم پنهنجي لاءِ الڳ رياست جو مطالبو ڪري، ته انهيءَ جو مطلب اهو هوندو آهي ته اها قوم پنهنجا سياسي، معاشي، سماجي ۽ قانوني معاملا پاڻ هلائڻ چاهي ٿي ۽ کيس پنهنجي معاملن ۾ ڪنهن جي به دخل اندازي پسند ناهي. خود-اراديت جو حق عام طور تي هڪ ملڪ ۾ رهندڙ مختلف قومن ۽ انهن قومن جي طرفان ٿيندڙ مختلف مطالبن واري ماحول ۾ گهڻو استعمال ٿيندو آهي . 1776ع ۾ آمريڪا جي آزادي ۽ 1789ع ۾ عام ماڻهن جي حقن لاءِ فرانس ۾ آيل انقلاب وارن واقعن خود- اراديت جي حوالي سان دنيا ۾ نين راهن کي نروار ڪيو. اڻويهين صدي عيسويءَ ۾ ”سيلف ڊٽرمينيشن“ جي نُڪتي هيٺ ، يورپ ۾ آيل تبديلين جي نتيجي ۾ بيلجيم ۽ يونان جون آزاد رياستون وجود ۾ آيون . ساڳي طرح ڏکڻ آمريڪا ۾ به انهيءِ نظرياتي لاڙي سبب ڪافي ملڪ آزاد ٿيا. پهرين مهاڀاري لڙائيءَ دوران قومن جي آزاديءَ لاءِ اڳوڻي آمريڪا جي صدر ’ووڊ رو وِلسن‘ جي طرفان ڏنل 14نڪتن قومن جي ”سيلف ڊٽرمينيشن“ جي جذبي کي ويتر هٿي ڏني ۽ آهستي آهستي بين الاقوامي تعلقات ۾ خود-اراديت واري حق جي طلب ايتري قدر ته اهميت اختيار ڪري وئي ، جو اڳتي هلي ان حق کي گڏيل قومن جي پڌرنامي جو پڻ حصو ڪيو ويو. ٻي عالمي جنگ کانپوءِ برطانيه، فرانس ۽ ٻين يورپي ملڪن جي قبضي هيٺ مختلف کنڊن جي علائقن به ان نظريي تحت آزادي ماڻي. گڏيل قومن طرفان اهڙن نون آزاد ٿيل علائقن کي 1960ع واري ”دي ڊڪليئريشن آن دي گرانٽنگ آف انڊ پينڊنس آف ڪولو نيئل ڪنٽريز اينڊ پيپلس“ تحت حق ڏنوويو ته اهي پنهنجي ملڪ ۾ آزاديءَ سان ۽ پنهنجي مرضيءَ موجب سياسي، معاشي، سماجي ۽ ثقافتي معاملا هلائي سگهن ٿا. 1970ع ۾ گڏيل قومن جي اداري (UN) ، بين الاقوامي قانون ۾ ”ڊڪليئريشن آف پرنسيپلس“ جو تصور آندو، جنهن ۾ خوداختياريءَ جي حق کي هٿي وٺرائڻ لاءِ اداري جي سڀني ميمبر ملڪن کي خاص هدايتون ڏنل آهن. بين الاقوامي سياست ۽ قانون جي ماهرن جي باهمي بحثن ۾ حقِ خود-اراديت جي معاملي تي ڪافي تنقيد به ڪئي وئي آهي. هن ڏس ۾ ماهر سوال ڪري رهيا آهن، ته خود-اراديت جو حق ڪٿي غير ضروري طور دنيا جي قومن ۾ ڌار ملڪ جوڙڻ جي مطالبي کي ته هٿي نه ڏيندو؟ ان کان علاوه آزاديءَ جي حقدار قومن جو تعين ڪرڻ به مشڪل ٿي پوندو. ڇاڪاڻ ته ڪشمير، فلسطين ۽ دنيا ۾ ٻيا اهڙا ڪيترائي مسئلا آهن، جيڪي بين الاقوامي قانون جي 1970ع واري پڌرنامي تحت به حل نه ٿي سگهيا. انهيءَ ڪري 1970ع وارو پڌرنامو به خوداراديت واري معاملي کي پوريءَ طرح سان حل ڪرڻ کان قاصر آهي. خود اراديت آمريڪي آزاديءَ واري پڌرنامي ۾ محفوظ ٿيل آهي. جرمنيءَ ۽ اٽليءَ جي رياستن جا اتحاد پڻ حق خوداراديت واري اصول تحت ٿيا هيا