مناسب وقت ۽ موقعي تي لڙائي ڪرڻ وارو هي نظريو، وچين دور (خاص ڪري چوٿين صدي عيسويءَ) جي عيسائي فڪر جو نتيجو آهي. جنهن ۾ امن واري دور جو خاتمو ٿيو ۽ ”مقدس ويساهه“ لاءِ لڙائيءَ کي فرض جو درجو حاصل ٿيو. عيسائي مذهبي اڳواڻ سينٽ آگسٽائين کي هن نظريي جو موجد سمجهيو ٿو وڃي، سندس نظريي تي تڏهوڪن رومي شهنشاهن عمل ڪيو. وقت سان گڏوگڏ ”جائز جنگ“ جي تصور ۾ تبديليون آيون آهن، پر بنيادي دائرو ساڳيو ئي رهيو آهي. يعني ڪجهه لڙائين کي قانوني ۽ اخلاقي جواز فراهم ڪري سندن حق ۾ وڪالت ڪرڻ ۽ ٻين ۾ ڪُجهه نُقص ڳولي انهن کي رد ڪرڻ آهي. ”وچئين دور“(Medieval Period) جي ٻئي عيسائي عالم سينٽ اڪئيناس (74-1225ع) جائز جنگ لاءِ ٽي رهنما اصول ٻُڌايا.
1. جنگ آزاد مملڪت / اختياريءَ طرفان ڪئي وڃي.
2. جنگ جي پٺيان جائز سبب موجود هُجن
3. جنگ جي پُٺيان بدنيتي نه هجي. بعد ۾ انهيءَ ڏس ۾ وڌيڪ معيار مقرر ٿيا. مثال طور: جيڪا جنگ ذاتي بچاءَ ۾ نه ٿئي، جنهن ۾ جنگ کٽڻ جا امڪان روشن هُجن، جنگ کان پهرين نه وڙهڻ لاءِ ٻيا سمورا ذريعا ڪتب آندا ويا هُجن ۽ معصوم ماڻهو سنئون سڌو لڙائيءَ جو بَک نه بڻايا وڃن وغيره. اڳتي هلي هن ڏس ۾ بين الاوقوامي قانون جي مشهور مُفڪر ’گروشس‘ جي خيالن جو چؤٻول ٿيو، جنهن جائز جنگ لاءِ چار مُک معيار رکيا. 1. بچاءُ ۾ وڙهڻ 2. ٻين جي حقن جو احترام ڪرڻ 3. ٿيل نقصان جي تلافي ڪرڻ
4. غلطين جي جوابدار کي سزا ڏيڻ . سندس چوڻ هو ته ارادن جي خراب هُئڻ ڪري جائز جنگ به ناجائز ٿي سگهي ٿي. گروشس بُنيادي طور جنگ کان پرهيز ڪرڻ جي حمايت ڪندو هو. بعد ۾ انهن بُنيادن تي ئي قومن جي انجمن ۽ گڏيل قومن طرفان جنگ مُخالف حڪمت عمليءَ جو بُنياد رکيو ويو. پر اڄڪلهه انهيءَ سلسلي ۾ وڌيڪ بحث اهي به آهن ته جيئن اسرائيل 1967ع ۾ عربن تي حملو ڪري، ان کي پنهنجي بچاءُ جي جنگ ڄاڻايو، ڇا اهو درست طريقو آهي؟ ساڳئي وقت جوابي مداخلت (Intervention) واري دليل جي جائز هُجڻ، يا انساني بُنيادن تي مداخلت ڪرڻ (جيئن يوگوسلاويه ۽ بوزنيا ۾ نئٽو طرفان ڪئي وئي)، گوريلا جنگ، عوام دوست ويڙهه، بچاءُ لاءِ نيوڪليائي قوت بڻجڻ، اسلامي شدت پسندي ۽ مقدس جنگ وڙهڻ سميت ڪيترا ٻيا پهلو به بحث هيٺ آهن. انهن رُخن بين الاقوامي تعلقات جي ماهرن ۾ ”جائز جنگ“ جي تصور بابت وسوسا پيدا ڪيا آهن. اُهي چون ٿا ته جرمن سياستدان بسمارڪ ”جائز جنگ“ جي بهاني سان هزارين ماڻهو ماريا، ساڳي طرح ويهين صديءَ جي آمرن ڪروڙين ماڻهو ساڳئيءَ کاتي ۾ ڪُٺا. بين الاقوامي تعلقات سان لاڳاپيل حلقن ۾ سوال اُٿندو آهي ته: ڇا اهي سڀ واقعا جائز ۽ ”پنهنجي بچاءَ ۾ وڙهيل جنگ“ تحت قبول ڪري سگهجن ٿا