(Free Verse)

آزاد نظم جي معنيٰ آهي،اُهو نظم، جيڪو بندش کان آزاد هجي.آزاد نظم، جديد شاعريءَ جي هڪ نئين صنف آهي، جيڪا اصل ۾ اوڻيهين صديءَ جي آخر ۾ فرينچ شاعريءَ جي ”علامت نگاريءَ “ (Symbolism) واريءَ تحريڪ سان گڏ نئين رنگ ۾ ظاھر ٿي ۽ ان جو باني فرانسز گرئفن (Francis Viele Graffin) نالي آمريڪي شاعر ھو، جيڪو پئرس ۾ رھندو ۽ فرينچ ٻوليءَ ۾ شاعري ڪندو ھو. ھن فرينچ شاعريءَ جي سخت گير قاعدن ۽ ڪلاسيڪل (Alexandrine) روايتن کي ھڪ ڌڪ سان ختم ڪري ڇڏيو ۽ پنهنجي شاعريءَ ۾مختلف بحرن (meters) جو استعمال ڪيو. آزاد نظم، فرانس مان انگلنڊ ۽ آمريڪا پھتو. بودليئر جي آزاد نظمن جي پھرئين مجموعي ”ليوز آف گراس“ (Leaves of Grass) کي ابتدا ۾ يورپ جي نقادن شاعري ئي تسليم نه ڪيو، پر اڳتي ھلي هن صنف وڏي شھرت ماڻي. ھن جي شاعري ”فري ورس“ (Free verse) يعني آزاد نظم جو مڪمل نمونو آھي. ننڍي کنڊ ۾ سنڌي شاعريءَ ۾ آزاد نظم جي لھر انگريزي شاعريءَ جي مطالعي سان آئي، جنھن جي ابتدا نصير مرزا چواڻي مرزا قليچ بيگ ڪئي. ھن انگريزي شاعريءَ مان ترجما ڪيا ۽ ڪي طبعزاد آزاد نظم به لکيا. نظم جي ھيءَ ھيئت، سنڌي شاعريءَ ۾ ڪافي مقبول ٿي. جديد دور جي پيچيدي ماحول ۾ انسان جي دکن ۽ دردن جو دائرو وسيع ٿي ويو آھي ۽ سوچ، احساس ۽ جذبن ۾ پڻ پيچيدگي اچي وئي آھي. پابند نظم ان قسم جي خيالن ۽ احساسن جي اظھار لاءِ موزون ھيئت ثابت نه ٿيو، ان ڪري احساسن جي اظھار ۽ وسعت واري تصور ”آزاد نظم“ کي مقبوليت ڏني، جنھن ۾ قافيي ۽ رديف جي آزادي آھي. سنڌي شاعريءَ جي نقادن جو اڪثر رايو آھي ته سنڌي شاعريءَ ۾، 1937ع ڌاري سوڀراج ”فانيءَ “ پھريون -آزاد نظم لکيو، جڏھن ته نصير مرزا جي راءِ موجب مرزا قليچ بيگ جو نظم ’مٺي‘ -آزاد نظم- جو پھريون نمونو آھي. بھرحال، سنڌي شاعريءَ ۾ آزاد نظم جا جديد باني: نارائڻ شيام، شيخ اياز، ھري دلگير ۽ شيخ ”راز“ آھن. اڳتي هلي امداد حسيني، عبدالحڪيم ارشد ۽ ٻين جديد شاعرن هن صنف کي زور وٺايو.

Vers libre