اشتراڪيت- ڪميونزم- سماجواد

زماني ۾ مروج هڪ معاشي نظريو، جنهن مطابق ڪنهن سماج ۾ موجود مڙئي شيون ۽ ملڪيتون اُن سماج ۾ رهندڙن جي گڏيل ملڪيت هونديون هيون، انهن شين جو واهپو هر انسان پنهنجي ضرورت مطابق ڪري ٿي سگهيو ۽ ساڳي طرح انهن شين جي پيدا ڪرڻ واري عمل ۾ پڻ کيس هٿ ونڊائڻو هو. پر هڪ جديد سياسي نظريي جي حيثيت ۾ ڪميونزم کي شهرت ارڙهين صديءَ ۾ تڏهن ملي، جڏهن جرمنيءَ جي ٻن مفڪرن ڪارل مارڪس ۽ فريڊرڪ اينگلز پنهنجي فڪر ذريعي ٻڌايو ته خانگي ملڪيت جي وڪالت ڪندڙ معاشرو دراصل انساني صلاحيتن جي بدترين ڦرلٽ ڪري ٿو. اُن ڪري هڪ انصاف ڀريي سماج جي قيام لاءِ ضروري آهي ته سموري ملڪيت جي ورهاست سگهه ۽ اختيار يا حيثيت جي زور تي نه پر ضرورت جي بنياد تي ڪئي وڃي. مثال طور: هڪ انجنيئر جا ٻه ٻار آهن ته کيس ان جي ڪُٽنب جي ضرورت مطابق سهولت ملڻ کپي، پر جيڪڏهن ڪنهن مزدور جا اٺ ٻار آهن ته کيس انجنيئر کان وڌيڪ يعني سندس ضرورت مطابق سهولت ملڻ گهرجي. ڇاڪاڻ جو جديد ڪميونزم ۾ هر پورهيي لاءِ هڪ جيترو احترام آهي ۽ ڪوبه هڪ پورهيو ٻئي کان گهٽ يا وڌ ناهي. سام واد ۾ رياست يا سماج جا مُک پيداواري ذريعا ۽ وسيلا فرد جي ملڪيت نه پر رياست جي ملڪيت هوندا آهن. اِن نظريي جي آخري ڏاڪي تي خود رياست جو وجود به ختم ٿيڻو آهي، ڇاڪاڻ جو رياست جا بنياد جبر ۽ ڏاڍ تي اوساريل ادارن يعني پوليس، فوج ۽ عدالتن وغيره تي بيٺل هوندا آهن، تنهنڪري انهن ادارن جو خاتمو انسان ذات کي حقيقي آجپو ڏياريندو. مارڪس ۽ اينگلز جو ڪميونسٽ نظريو سائنسي بنيادن تي ٻڌل اصولن ۽ عمليت پسنديءَ ۾ يقين رکي ٿو. هن نظريي جي بنياد تي ولاديمير ايلئچ لينن جي سرواڻيءَ ۾ آڪٽوبر 1917ع روس اندر پهرين ڪميونسٽ رياست يعني سوويت يونين جنم ورتو. ۽ ڏسندي ئي ڏسندي اڌ صديءَ اندر دُنيا جي لڳ ڀڳ اڌ حصي تي اِن نظريي جون پوئلڳ حُڪومتون قائم ٿيون.